Kataloglama Kuralları

 1. Dewey Onlu Sınıflama Sistemi

Dewey Onlu Sınıflama sisteminin yazarı, kurucusu olan Melvil Dewey (1851-1931), kitaplarda ele alınan konuların düzenlenmesi için bir sınıflama şeması oluşturma fikrini düşünürken Amherts College’da öğrenci ve yardımcı kütüphaneciydi. Onun onlu sınıflamasının birinci baskısı 1876 yılında 1000 kopyasıyla birlikte toplam 42 sayfa olarak basıldı.

1876 yılındaki bu ilk baskı Dewey’in ilkelerini özetleyen kısa bir önsöz, on ana sınıfın listelerinin 000’dan 999’a numaralanmış toplam 1000 kategorinin ondalıklı olarak alt bölümlenmesini ve bir alfabetik konu dizinini içerir. Ana sınıfların bölünmesi, W.T. Harris tarafından 1870 yılında tasarlanan, eski bir sınıflama sistemi temel alınarak oluşturulmuştur. 

Dünyada en çok kullanılan kütüphane sınıflama sistemi olan DOS, özellikle halk ve okul kütüphanelerinde yaygınlaşmıştır (Mortimer, 2000: 5). Kütüphanelerin çok büyük bir kısmının DOS’u seçmesinde, kullanmasında DOS’un sahip olduğu özelliklerin payı doğal olarak büyüktür.

DOS’un en önemli unsuru ve kaynağı olan konu listeleri, Dewey’in belirlediği ve sınıf olarak adlandırdığı 0-9 arasında 10 temel disiplinden ve bunların da onlu (decimal) bölünmelerle 000-999 arasında hiyerarşik genişlemesinden oluşan toplam 1000 adet konu girişinden (on temel disiplin dahil) meydana gelir.

“DOS’ta temel sınıflar, geleneksel akademik disiplinlere ya da çalışma alanlarına göre yerleştirilmişlerdir. DOS’un en temel özelliği de budur: Sınıflamanın bölümleri konuya göre değil disipline göre düzenlenmiştir.” (Dewey, 1993: XXVI).

On temel disiplin şunlardan oluşmaktadır (Chan, 1994: 276):

000 Genel konular

100 Felsefe ve Psikoloji

200 Din

300 Sosyal bilimler

400 Dil

500 Doğa bilimleri ve Matematik

600 Teknoloji (uygulamalı bilimler)

700 Sanatlar

800 Edebiyat ve Güzel konuşma sanatı

900 Coğrafya ve Tarih

2. Evrensel Onlu Sınıflama Sistemi (EOS)

Evrensel Onlu Sınıflama Sistemi kısaca EOS (Universal Decimal Classification, UDC) 1895’te Brüksel’de bulunan Uluslararası Bibliyografya Enstitüsü’nün (Institut International de Bibliographie, IIB, daha sonra Federation Internationale de Documentation, FID adını almıştır) bir projesi olarak Belçikalı Paul Outlet ve Henri La Fontaine tarafından DOS’tan uyarlanarak hazırlanmıştır. Kitapları ve dergilerdeki makaleleri kapsayacak şekilde bütün yayınları listeleyen sınıflandırılmış bir dizinle evrensel bir bibliyografya geliştirme amacıyla kurulmuş, oluşturulmuş bir sistematik sınıflama düzenidir.

Evrensel Onlu Sınıflama Sisteminin Ana Sınıfları:

0 Genel konular, bilim ve bilgi, organizasyon, enformasyon vb.

1 Felsefe ve psikoloji,

2 Din, ilahiyat,

3 Sosyal bilimler, hukuk, kamu yönetimi,

4 Boş,

5 Matematik ve doğa bilimleri,

6 Uygulamalı bilimler, tıp, teknoloji,

7 Sanat, boş zamanlarını değerlendirme, eğlence, spor,

8 Dil, dilbilim, edebiyat,

9 Coğrafya, biyografi, tarih.

3. Library of Congress

Kongre Kütüphanesi Sınıflama Sistemi (LCC / Library of Congress Classification) isminden de anlaşılacağı üzere Kongre Kütüphanesi dermesinin sınıflandırılması, yerleştirme düzeninin oluşturulması, belirlenmesi amacıyla tasarlanmış, uygulanmış ve geliştirilmiştir. Bu yönüyle belli bir kütüphane için hazırlanmayan, genele hitabeden, evrensel olma amacı güden sınıflama sistemlerinden (DOS, EOS gibi) ayrılır.

Bu sınıflama sistemi Bacon’ın çok bilinen bilginin sınıflaması şemasından adapte edilmiştir. Bu sınıflamadaki kitapların kırk dört grupta düzenlenmesi gerekir. Kütüphanenin kataloğu Jefferson’ın grup başlıklarına göre oluşturulmuş ancak kitaplar gruplar içinde alfabetik olarak düzenlenmiş, yerleştirilmiştir.

1899 yılında Dr. Herbert Putnam kütüphanenin yöneticisi (kütüphaneci) oldu ve kütüphanenin yeniden düzenlenmesi için yaptığı planlar yeni şemanın geliştirilmesine hız kazandırdı. Bütün sınıflama sistemleri incelenmiş ve bunların en iyi özelliklerinin yeni sınıflama sisteminde yer alması istenerek o zamana kadar yapılmış en geniş sınıflama olması istenmiştir. Böylelikle C.A. Cutter’ın Expansive Classification’ı (EC) takip edilerek faydalanılmış en önemli sistem oldu. 

Kongre Kütüphanesi dermesi ağırlıkla Sosyal bilimler, Siyaset bilimi, Tarih ve Hukuk gibi konu alanlarında yoğunlaşmıştır. Sistemin gelişimi de bu yönde olmuş öncelik bu alanlara verilmiş, diğer alanlardaki gelişmeler nispeten daha yavaş olmuştur. Özellikle bu sebepten dolayıdır ki sistemin diğer büyük sınıflama sistemlerinden farklı olduğu, genele, evrensele hitap etmediği düşünülmüştür. Ancak sistemin kendi içindeki tutarlılığı, istenildiği kadar detaya inebildiği, genişlemeye oldukça müsait olduğu ve şu an dünyanın en büyük kütüphanesi olan Kongre Kütüphanesi’nin bu sistemi kullanması ve gelişmesinden sorumlu olması gibi nedenler bahsedilen eksikliklerin kolayca aşılabileceğini ortaya koymuştur. Böyle de olmuştur ve sistem devamlı gelişerek, büyüyerek şu an dünyanın önde gelen ilk iki sınıflama sisteminden biri olmuştur

4. Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları

Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları Bir kütüphane kataloğunu oluşturmak ve sürdürmek üzere hazırlanmış kurallar listesidir. Uluslararası Standart Bibliyografik Tanımlama (ISBD)’ye dayalı kataloglama kuralıdır. Dünya üzerinde olduğu gibi Türkiye’deki kütüphanelerde de yaygın kullanılan bir kataloglama kuralıdır.

Kataloglama Prensipleri Milletlerarası Konferansında kabul edilen ilkelerin en etkili uygulaması 1967’de söz konusu kararların iki metin halinde yayınlanan Anglo-Amerikan Kataloglama Kurallarına alınması ile gerçekleşmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve İngiltere kütüphanecilerinin 10 yılı bulan çalışmalarının sonucunda oluşturulan Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları birinci basımı, bu üç ülkenin ortak bir çalışması olmakla birlikte, uygulama açısından tam bir uluslararası nitelik kazanmıştır. 

AAKK1 kısa zamanda yaygın bir uluslararası kullanımşansına sahip olmuştur. İngiliz dilinin konuşulduğu ülkelerin hemen hepsinde yaygınlıkla kullanılmasının yanında,İngilizce konuşulmayan, hatta Latin alfabesini kullanmayan birçok ülkede de kullanım alanı bulmuştur. Pek çok ülke, bu eseri olduğu gibi kendi dil ve yazılarına çevirmek veya küçük uyarlamalar yapmak suretiyle kullanmayı tercih etmiştir. Kimi ülkelerin de AAKK’nın dayandığı ilkeleri benimseyip kendi milli kurallarını ona göre geliştirdiği görülmüştür.

5. Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları 2 

Oluşturulan komitelerin görüşleri doğrultusunda Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve İngiltere kütüphanelerinin ISBD’lerde belirtilen standartlara göre yeni baştan hazırladığı AAKK2, her üç ülkede 1978 yılında yayımlanmıştır.

İkinci basımın oluşturulma sebeplerini şu şekilde özetlemek mümkündür (Atılgan, 1987, s. 63):

1. Kuzey Amerikan metni ile İngiliz metni ayrımını ortadan kaldırmak.

2. Kuralları uygulayan ülkelerden gelen değişik önerileri değerlendirmek.

3. Kuralların ABD, Kanada ve İngiltere dışında kullanımını kolaylaştırarak evrensel bir nitelik kazandırmak.

Düzen ve dayanılan ilkeler açısından incelendiğinde birinci basımla ikinci basım arasındaki farklılıkları şöyle özetleyebiliriz.

İmlada (yazım) birleştirme: Birinci basımda İngiliz ve Kuzey Amerikan metinlerindeki bazı terimlerde farklılık vardı. İkinci basımda terimlerin yazılışları için Kuzey Amerika ve İngiliz metinlerini birbirine uydurma işlemi sırasında İngiliz yazımı kullanılmıştır. Terminoloji değişik olduğunda ise, bazı durumlarda

İngiliz kullanımı bazı durumlarda da Amerikan kullanımı seçilmiştir.

Birinci basımda niteleme eserin ikinci bölümünde iken, ikinci basımda ilk bölüm olarak ele alınmıştır. Ayrıca bu bölümde basılı materyallerle ilgili genel kurallardan hemen sonra basılı olmayan kütüphane materyallerinin nitelemesine ilişkin özel bölümler yer almıştır. Genel kural ile sonra gelen özel kurallar aynı yapı, aynı düzenleme içinde verilmiştir. Böylece her materyal türüne ilişkin kurallar aynı sıra içinde verilmeye çalışılmıştır.

İkinci basımda yer alan bir değişiklikle üçüncü düzeyde niteleme getirilmiştir. Bu nitelemelerdeki başlıca farklılıklar ayrıntılara inilip inilmemesi ile ilgilidir. Böylece kütüphanelerin türlerine ve büyüklüklerine göre niteleme düzeylerinden bir tanesini uygulamaları mümkün olabilmiştir.

İkinci basımda tüzel kişiler artık yazar olarak düşünülmemektedir. Ancak bazı eser kategorilerinin nitelenmesinde tüzel kişilere yazar olarak yer verilmiştir. Biçim alt başlıkları denilen başlıklar da ikinci basımda yer almamıştır. Bunların yerine bu tür eserler için tek biçim eser adları kullanılmıştır.

İkinci basımda tüzel kişilerle ilgili başlıklarda eserde kullanılan biçim esas alınmıştır. Birinci basımda görülen yer değiştirme, genişletme vb. şartlar ikinci basımda kaldırılmıştır.

6. RDA (Resource Description and Access)

Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları 2’nin yerini alacak yeni kataloglama standardı. Dijital ortamlar için tasarlanmıştır.

Kütüphane kullanıcılarına çevrimiçi kütüphane kataloglarında bilginin yerini belirlemek için daha fazla kullanıcı dostu hizmetler sağlamayı amaçlamaktadır.

RDA, dijital bilgi kaynaklarının kataloglanması ve kullanıcılara gereksinim duydukları bilgiyi bulmaları, tanımlamaları, seçmeleri ve saklamalarına yardımcı olma konusunda kılavuzluk yapmasında dolayı daha önceki kataloglama kodlarının oldukça ilerisindedir. RDA ayrıca eserler ve bu eserleri oluşturan kişiler arasındaki ilişkileri gösteren “bibliyografik kayıtları kümeleme ” özelliklerini desteklemektedir.

RDA, geleneksel bilgi kaynaklarının yanı sıra dijital bilgi kaynaklarının kataloglanması için kurallar oluşturarak, kütüphanelerin dijital çağa uyumunu sağlamaktadır.

7. MARC ( Machine Readable Cataloging)

Elektronik ortamda bilginin organizasyonuna yönelik çalışmaların ilk adımı Kongre Kütüphanesi’nin (Library of Congress) 1966 yılında başlattığı, kısaca MARC olarak bilinen, aygıtça okunabilir kataloglama projesidir. Bu proje kataloglama bilgilerinin bilgisayar bantları üzerine kaydedilmesi ve istenildiği zaman yine bu bilgilerin bilgisayar yardımı ile geri alınması esasına dayanmaktadır.

Kaydın içeriğinde: Bir birimin nitelemesi. sınıflama numarası veya yer numarası. konu başlıkları ile temel giriş veya ek girişler bulunur.

1994-1997 yılları arasında USMARC (United State MARC format) ve CAN/MARC (Canadian National MARC Format) formatları uyumlaştırma çalışmaları yapılmıştır. Çalışmalar sonucunda iki formatta bulunan alanlar birleştirilerek ve de farklı ya da gereksiz bulunanlar kaldırılmıştır. USMARC formatlarda bulunan alanların neredeyse tamamı alınmış, CAN/ MARC’ta bulunup USMARC’ta bulunmayan ama gerekli olan alanlar ilave edildi. Gereksiz bulunanlar elenmiştir. Bu girişimler sonucu özellikle elektronik ortamdaki bilgi kaynaklarının organizasyonu için 1997 sonları ve 1998 yılı başlarında MARC 21 formatlarının özellikleri belirlenmiş ve tanımlanmıştır. MARC 21, USMARC ve CAN/MARC formatlarının bir devamı olarak tek bir ad altında tek bir edisyon halinde yayınlanmıştır.

MARC Etiketleri

(008) KONTROL ALANI

(020) ISBN ULUSLARARASI STANDART KİTAP NUMARASI

(022) ISSN ULUSLARASI STANDART SÜRELİ YAYIN NUMARASI

(041) DİL KODU ALANI

(050) LC SINIFLAMA NUMARASI

(082) DOS NUMARASI

(090) YEREL YER NUMARASI

(100) GERÇEK KİŞİ TEMEL GİRİŞ ALANI

(110) TÜZEL KİŞİ TEMEL GİRİŞ ALANI

(111) TOPLANTI ADI TEMEL GİRİŞ ALANI

(130) TEK BİÇİM ESER ADI

(240) TEK BİÇİM ESER ADI

(245) ESER ADI VE SORUMLULUK BİLDİRİMİ ALANI

(246) ESER ADININ DEĞİŞİK BİÇİMLERİ

(250) BASIM BİLDİRİMİ ALANI

(260) YAYIN DAĞITIM vb. ALANI

(300) FİZİKSEL NİTELEME ALANI

(310) GÜNCEL YAYIN ARALIĞI

(362) YAYINLANMA TARİHLERİ

(490) DİZİ BİLDİRİMİ

(500) GENEL NOTLAR

(502) TEZ NOTU

(504) BİBLİYOGRAFİ NOTU

(505) İÇİNDEKİLER NOTU

(510) ATIF / REFERANS NOTU

(546) DİL NOTU

(600) KİŞİ ADI KONU EK GİRİŞİ

(610) TÜZEL KİŞİ ADI KONU EK GİRİŞİ

(611) TOPLANTI ADI KONU EK GİRİŞİ

(650) KONU BAŞLIĞI EK GİRİŞİ

(651) COĞRAFİK TERİM KONU EK GİRİŞİ

(700) GERÇEK KİŞİ ADI EK GİRİŞİ

(710) TÜZEL KİŞİ ADI EK GİRİŞİ

(711) TOPLANTI ADI EK GİRİŞİ

(740) DEĞİŞİK ESER ADI EK GİRİŞİ

 (910) YEREL BİLGİ

Kaynakça:

https://bilgibilimi.net/dewey-onlu-siniflama-sistemi-dos/

https://bilgibilimi.net/anglo-amerikan-kataloglama-kurallari-aakk/

https://bilgibilimi.net/rda-nedir-resource-description-and-access-nedir/

https://bilgibilimi.net/evrensel-onlu-siniflama-sistemi-eos/

https://bilgibilimi.net/lc-siniflama-sistemi/

https://bilgibilimi.net/marc-marc-formati-ile-kataloglama/